Publications and resources
This is a translation of the original English document, also in German, Spanish and French
De European Blind Union (EBU) vraagt dat informatie toegankelijk is voor iedereen, inclusief blinden en slechtzienden, en dit op hetzelfde moment en zonder bijkomende kosten.
Deze publicatie gaat over de toegankelijkheid van gedrukte en elektronische documenten die bedoeld zijn voor het grote publiek, zoals websites, boeken, facturen, brieven, brochures etc.
Deze publicatie kwam tot stand met de steun van het Community Programme for Employment and Social Solidarity - PROGRESS.
Blinden en slechtzienden lezen op verschillende manieren, net als iedereen.
In de eerste sectie van dit hoofdstuk leggen we uit wat u moet doen om informatie in elektronische documenten toegankelijk te maken. de volgende secties bevatten details voor specifieke bestandsformaten. Lezers die enkel geïnteresseerd zijn in toegankelijke websites lezen eerst sectie 4.1 en gaan dan door naar 4.4. Wie wil leren over toegankelijke rekenbladen leest secties 4.1 en 4.6 en zo verder.
Informatie is meer dan tekst alleen. Deze sectie beschrijft een aantal sleutelconcepten van toegankelijke informatie. Stap-voor-stap instructies voor verschillende toepassingen vindt u in de volgende secties (4.2 tot 4.7).
Specificeer in welke taal uw document is geschreven. Veel blinden en slechtzienden gebruiken software die elektronische documenten voorleest. Omdat de uitspraakregels voor elke taal anders zijn, moet deze software weten in welke taal uw tekst is geschreven zodat het de juiste stem kan selecteren. Als al uw documenten in dezelfde taal zijn, is dit een instelling die maar één keer moet gebeuren. Als u meertalige documenten produceert, is het nog belangrijker om de taal van de tekst aan te geven.
Teksten zijn verdeeld in paragrafen, titels, lijsten, tabellen etc. Het is cruciaal dat deze structuur niet alleen visueel aangeduid is maar dat stijlen zijn gebruikt.
Vermijd om alle koppen en tussentitels handmatig vet te maken en het lettertype te vergroten. In plaats daarvan, creëert u een stijl met deze opmaakkenmerken en past u die toe op elke kop in uw document. Dit laat blinden en slechtzienden toe eenvoudig te navigeren door het document, via de koppenlijst, die de schermlezer samenstelt. Voor u als auteur heeft deze werkwijze ook grote voordelen: het is veel gemakkelijker om de stijl aan te passen in plaats van alle individuele koppen; stijlen laten ook toe uw inhoudsopgave automatisch bij te werken.
Als u stijlen toekent aan koppen, respecteer dan de volgorde. Als vuistregel, gebruik een kop 1 stijl voor hoofdstukken en kop 2 stijlen voor secties zoals 1.1 en 2.2. Als uw document een 1.1.1 sectie bevat, gebruikt u kop 3 stijlen en zo verder.
Voor informatie in tabelvorm gebruikt u de correcte tabelstructuur. Gebruik geen spaties, tabs en lijnsprongen om een visuele tabellay-out te simuleren. Als u dat doet, zal de lay-out in het honderd lopen bij vergroting van de tekst en bij conversie naar een ander bestandsformaat. Dit betekent dat blinden niet zullen kunnen navigeren door de tabel.
Illustraties kunnen uw tekst veel begrijpelijker maken voor zienden. Een blinde mist echter alle informatie overgebracht via afbeeldingen. Een slechtziende ziet uw schema of flow chart maar zal misschien de labels niet kunnen ontcijferen. Een kleurenblinde ziet een taartdiagram maar zal het niet begrijpen als enkel kleur is gebruikt om de vlakken te onderscheiden.
Een algemene regel is dat alle afbeeldingen een korte beschrijving moeten hebben, meestal een tekstalternatief genoemd. Complexe afbeeldingen (zoals grafieken, schema's, screenshots, kaarten etc.) hebben een compleet equivalent in tekst nodig.
U mag dus zeker illustraties gebruiken, zolang ze relevant zijn en de aandacht niet afleiden. Tekstalternatieven zorgen ervoor dat iemand die de afbeeldingen niet kan zien toch alle informatie begrijpt.
Hoewel kleurcodes heel efficiënt zijn om visueel de aandacht van de lezer te trekken, mag het niet de enige manier zijn om deze informatie over te brengen. Voorbeelden kunnen zijn een website van een luchtvaartmaatschappij waar tien mogelijke routes zijn getoond maar vier ervan zijn rood, wat betekent dat ze zijn uitverkocht. Een oplossing kan zijn om enkel de beschikbare vluchten te tonen. Een andere optie is om de niet-beschikbare vluchten duidelijk te markeren met het woord "uitverkocht" of iets dergelijks.
Een ander voorbeeld is een rekenblad waarin bepaalde cellen zijn gekleurd om aan te geven dat deze gegevens ongeldig zijn. Zorg ervoor dat u dit ook tekstueel duidelijk maakt.
Een derde voorbeeld is een formulier dat aangeeft dat alle velden gemarkeerd met een oranje rand verplicht zijn. Markeer ze ook met een asterisk of het woord "verplicht".
Als uw informatie geluid of video bevat, zorg ervoor dat u deze ook toegankelijk maakt. Introduceer het multimedia-materiaal zodat de lezer weet wat hij kan verwachten. Als een blinde weet dat uw video een virtuele tour door een museum is zonder gesproken commentaar, weet hij dat hij hem kan negeren.
Ten tweede, zorg voor een alternatief. Een filmpje van een kok die een maaltijd klaarmaakt, zal waarschijnlijk wat extra informatie nodig hebben voor blinden en slechtzienden. Dit kunt u doen door audiodescriptie (External link) of door een transcript van de video te voorzien. Dit is een apart tekstdocument waarin u beschrijft wat er in de video gebeurt en welke informatie op het scherm te zien is. Het herhaalt ook de dialogen en andere belangrijke geluidsinformatie in tekst.
Blinden en slechtzienden kunnen geen ondertitels lezen. Als de video Spaanstalig is met Nederlandse ondertitels, voorzie de Nederlandse tekst dan ook als een apart document zodat mensen die geen Spaans spreken de informatie ook kunnen consulteren.
Formulieren zijn een specifiek soort document dat heel belangrijk is om toegankelijk te maken. Omdat papieren formulieren handschrift vereisen, zijn ze van nature totaal ontoegankelijk voor blinden en veel slechtzienden. Formulieren die elektronisch kunnen worden ingevuld, zijn dus te verkiezen maar niet alle formaten zijn even toegankelijk als andere.
De beste keuze is om webformulieren ter beschikking te stellen; hiervoor verwijzen we naar sectie 4.4.2. over toegankelijke webformulieren.
Formulieren in Microsoft Word zijn toegankelijk zolang u kiest voor witruimte, puntjes of underscores om aan te geven waar het formulier moet worden ingevuld. Als u de ingebouwde formulierelementen gebruikt, zal dat helaas resulteren in een formulier dat erg moeilijk in te vullen is met een schermlezer.
U zou een relatief toegankelijk formulier kunnen maken met Microsoft Excel maar dit is niet zo gebruikelijk.
Met Adobe Acrobat is het mogelijk PDF-formulieren te maken die ingevuld kunnen worden in Adobe Reader. Dezelfde vereisten als voor webformulieren zijn van toepassing. Handleiding: toegankelijke formulieren maken met Adobe Acrobat (Engelstalig) (External link) .
We bevelen aan dat u mensen toestaat om de gevraagde informatie terug te bezorgen in het formaat van hun keuze. In plaats van het formulier in te vullen, zouden ze de informatie kunnen sturen in een tekst e-mail of u kan voorstellen om te interviewen via de telefoon terwijl een medewerker het formulier invult.
Wiskundige en wetenschappelijke symbolen toegankelijk maken, is een complexer verhaal omdat er niet één technologische oplossing is die voor iedereen van toepassing is. Sommige mensen verkiezen om wiskunde op papier in braille te lezen, anderen hebben grootletterdruk nodig, sommigen werken met een synthetische stem of een combinatie van spraak, grootletterdruk en highlighting (= markering met kleur).
Wetenschappelijk onderzoek is aan de gang om de beste manier te bepalen om wiskundige inhoud te communiceren naar blinden en slechtzienden.
We bevelen aan dat auteurs een grafische voorstelling van de wiskundige notatie vermijden (afbeeldingen van wiskunde). Dit maakt het voor software onmogelijk om met de wiskunde in uw documenten te werken.
Voor wiskunde in webpagina's bevelen we aan om de gratis en open source MathJax (External link) te gebruiken om uw wiskunde te renderen, het zal het ook toegankelijk maken.
In Microsoft Word bevelen we aan om wiskundige vergelijkingen in te voegen met de Mathtype plug-in (External link) . Deze laat toe dat documenten met wiskunde omgezet kunnen worden naar webpagina's, DAISY-boeken en gedrukt in Braille.
Andere oplossingen bestaan voor andere document types. Denk eraan dat het best is om standaarden te volgen zoals MathML van het W3C (External link) of gebruik Latex (External link) , een opmaaktaal voor wiskunde en maak de broncode beschikbaar voor gebruikers die ze nodig hebben.
Wiskunde in braille afdrukken, moet gebeuren door lokale specialisten omdat de braille notaties voor wiskunde niet internationaal gestandaardiseerd zijn. Hou er rekening mee dat dit manuele proces veel tijd in beslag kan nemen, en dus significante vertraging veroorzaakt voor de persoon die de wiskunde nodig heeft.
Voor meer informatie over de uitdagingen van het werken met wiskunde als blinde of slechtziende student, zie Access to science (External link) .
In de eerste sectie van dit hoofdstuk hebben we uitgelegd dat een toegankelijk document:
Hoe u dit doet, is zeer duidelijk beschreven door het Accessible Digital Office Document (ADOD) Project (External link) . Een Nederlandstalige handleiding is beschikbaar voor gebruikers van Word 2010. Voor Word 2013 (External link) , en Word 2007 (External link) is de handleiding in het Engels. Alle documenten zijn beschikbaar als een webpagina of in ODT- of DOC(X)-formaat.
Een toegankelijk Word-document is een goede bron om toegankelijke PDF- documenten te produceren. Uw toegankelijkheidsinspanningen zullen vertaald worden naar toegankelijkheidstags in het PDF-document als aan de volgende voorwaarden is voldaan:
DAISY is een standaard voor toegankelijke boeken. In de meeste gevallen bevat een DAISY-boek een geluidsopname van de tekst. Gebruikers van Word XP, 2003, 2007 of 2010 kunnen hun toegankelijk Word document opslaan als een DAISY-boek door deze gratis Save as DAISY plug-in (External link) te installeren. Hou er rekening mee dat het geluid wordt opgenomen met een synthetische stem wat misschien niet de voorkeur van uw luisteraars is.
U moet een synthetische stem installeren die overeenkomt met de taal/talen van uw document. Kwalitatieve stemmen zijn niet gratis en helaas niet beschikbaar voor alle Europese talen.
Om de plug-in te vertellen welke stem hij moet gebruiken om uw document naar DAISY te converteren, gaat u naar het configuratiescherm en kies Spraak. In het tabblad "Van tekst naar spraak" kunt u de gewenste stem selecteren uit de lijst van geïnstalleerde stemmen.
De tekstverwerker Writer, die een onderdeel is van OpenOffice (External link) en LibreOffice (External link) , laat u toe om toegankelijke documenten te creëren. Echter, momenteel ondersteunen de schermlezers het gebruik van Writer niet zo goed. Hoewel .odt-bestanden geopend kunnen worden met een plug-in voor Microsoft Word (External link) , kunnen auteurs hun document beter opslaan als een getagde PDF of als een DAISY-boek.
In de eerste sectie van dit hoofdstuk hebben we uitgelegd dat een toegankelijk document:
Hoe u dit doet, is zeer duidelijk beschreven door het Accessible Digital Office Document (ADOD) Project (External link) . Een handleiding is beschikbaar voor gebruikers van Writer (External link) .
Als u templates gebruikt, maak deze dan eerst toegankelijk om terugkerende toegankelijkheidsinspanningen te vermijden in gelijkaardige documenten. In de bovenvermelde ADOD-documenten is dit ook de eerste stap.
Een toegankelijk OpenOffice-document is een goede bron om toegankelijke PDF- documenten te produceren. Uw toegankelijkheidsinspanningen zullen vertaald worden in toegankelijkheidstags in het PDF-document:
DAISY is een standaard voor toegankelijke boeken. In de meeste gevallen bevat een DAISY-boek een geluidsopname van de tekst. Gebruikers van OpenOffice kunnen een toegankelijk ODT document opslaan als een DAISY-boek door deze gratis ODT to Daisy plug-in voor Writer (External link) te instaleren. Hou er rekening mee dat het geluid opgenomen zal worden met een synthetische stem wat misschien niet de voorkeur is van uw luisteraars.
U moet een synthetische stem installeren die overeenkomt met de taal/talen van uw document. Kwalitatieve stemmen zijn niet gratis en helaas niet beschikbaar voor alle Europese talen.
Om de plug-in te vertellen welke stem hij moet gebruiken om uw document naar DAISY te converteren, gaat u naar het configuratiescherm en kies Spraak. In het tabblad "Van tekst naar spraak" kunt u de gewenste stem selecteren uit de lijst van geïnstalleerde stemmen.
De Richtlijnen voor Toegankelijkheid van Webcontent (WCAG) 2.0 (External link) zijn de standaard voor toegankelijke websites. De standaard is opgesteld door het World Wide Web Consortium en is vertaald in verschillende Europese talen waaronder Nederlands (External link) .
Het startpunt voor een toegankelijke website is correct gebruik van HTML voor structuur en CSS voor lay-out.
In HTML bestaan er structuurelementen voor paragrafen (p), titels en tussentitels (h1, h2, ... h6), lijsten (ul, ol en li).
In een tabel moet men de tabelhoofdingen aanduiden met een th-element. Het caption element gebruikt u voor het bijschrift.
Als een website geluids- of videomateriaal bevat, hou er dan rekening mee dat veel mensen het niet zullen zien of horen. Daarom vragen de Richtlijnen voor de Toegankelijkheid van Webcontent dat video ondertiteld is (voor doven), en dat een tekst transcript beschikbaar is. Een tekst transcript is een apart document dat alle auditieve en visuele informatie bevat: dialogen, geluiden, beschrijving van relevante visuele effecten.
Andere aandachtspunten zijn onder meer:
Er bestaan talloze testprogramma's (External link) om een website op toegankelijkheid te controleren. Hou er rekening mee dat veel toegankelijkheidsvereisten niet automatisch getest kunnen worden. Veel landen hebben een kwaliteitslabel voor toegankelijke websites of organisaties die opleiding en webtoegankelijkheidsadvies aanbieden.
Toegankelijke PDF-documenten maken, verloopt in twee stappen:
Een PDF-document is altijd een conversie van een brondocument geproduceerd in Word, OpenOffice, PowerPoint, InDesign, HTML of een andere bron. Raadpleeg de andere secties in dit hoofdstuk om toegankelijke brondocumenten te produceren.
Een gescande brief of een uitnodiging opgeslagen als een afbeelding zijn ontoegankelijke brondocumenten. Als u ze naar PDF converteert, worden ze niet op magische wijze toegankelijk (daarvoor zou u de OCR-functie van Adobe Acrobat moeten gebruiken). Dit kunnen we niet aan de PDF-technologie verwijten, maar wel aan de ontoegankelijkheid van het brondocument.
PDF-documenten hebben tags voor structuur en andere metadata voor toegankelijkheid. Deze tags kunnen automatisch worden gegenereerd met een van de volgende conversieprogramma's. Ze zullen uw toegankelijkheidsinspanningen in uw brondocument vertalen naar de overeenkomstige PDF-tags.
Op het moment van schrijven, zijn de volgende conversiemethodes aanbevolen:
Om te testen of een PDF document leesbaar is voor blinden en slechtzienden kunt u de gratis Adobe Reader gebruiken.
Als bovenstaande test negatief is (als het tekstbestand leeg is, vreemde tekens bevat, als er spaties ontbreken of er zijn veel regeleindes (bijvoorbeeld elk woord begint op een nieuwe regel) of de tekst lijkt in de verkeerde volgorde te staan), probeer dan het volgende:
In het algemeen zijn rekenbladen relatief toegankelijk voor blinden en slechtzienden. Het grootste probleem is het gebrek aan overzicht als u luistert naar een rekenblad of een sterke vergroting gebruikt. Daarom volgen hier enkele aanbevelingen:
Hoe u toegankelijke rekenbladen maakt, is zeer duidelijk beschreven door het Accessible Digital Office Document (ADOD) Project (External link) . Een Nederlandstalige handleiding is beschikbaar voor gebruikers van Microsoft Excel 2010 (External link) .
Als u een presentatie geeft voor een publiek van blinden en slechtzienden zijn er enkele zaken om rekening mee te houden :
EBU's richtlijnen voor gedrukte teksten (01/2017) zijn beschreven in een afzonderlijk document. Het is beschikbaar in pdf format, voorlopig enkel in het Engels. Het document bevat basisprincipes met praktijkvoorbeelden die u eenvoudig kunt toepassen.
We hebben veel aandacht besteed aan de toegankelijkheid van elektronische documenten. Maar er zijn een aantal situaties waarin elektronische documenten niet voldoende zijn en alternatieve formaten meer aangewezen zijn.
Grootletterdruk betekent gedrukte teksten voorzien in een groter lettertype dan 'standaard'. Gebruik voor documenten in grootletterdruk minimaal 16 punten, maar sommige slechtzienden hebben een tekstgrootte tot 20 punten of meer nodig.
Omdat het merendeel van de gedrukte informatie elektronisch aangemaakt wordt, is het mogelijk om versies af te drukken in een letter grootte die tegemoet komt aan individuele behoeften.
Het is aanbevolen om grootletterdruk te gebruiken voor alle documenten die bestemd zijn voor ouderen. In uw doelpubliek zitten dan zeker heel wat mensen met een verminderd gezichtsvermogen.
Het aantal braillelezers is beperkt maar voor deze mensen is het een cruciaal medium. Bijna alle informatie kan in braille worden omgezet - van bustijden tot muziek.
Om braille te produceren, heeft men een brailleprinter nodig en software om de tekst te converteren naar een formaat dat naar de printer gestuurd kan worden. Organisaties die niet over een brailleprinter beschikken, kunnen brailledocumenten bestellen bij een externe firma (zie sectie "Wie kan helpen?").
Een gesproken versie van uw informatie komt niet alleen blinden en slechtzienden ten goede maar is ook ideaal voor mensen met leerproblemen, analfabeten, laaggeletterden en mensen die gedrukte documenten moeilijk kunnen hanteren.
DAISY is een internationale standaard voor toegankelijke boeken. DAISY gesproken boeken kunnen opgenomen zijn met een synthetische stem of gelezen door een menselijke stem.
Voor romans en ander proza is de menselijke stem de enige aanvaardbare optie. U kunt zelf met een microfoon opnames maken en op uw computer bewerken. Het is echter aanbevolen om een externe opnamestudio onder de arm te nemen voor meerdere kopieën, lange documenten, complexe informatie en voor professionele kwaliteit.
Voor technische documenten, catalogi, handleidingen, kranten en snelveranderende informatie, is een gesproken versie geproduceerd met een synthetische stem aanvaardbaar. Maar bedenk wel dat een kwalitatieve synthetische stem niet beschikbaar is voor alle Europese talen.
Er is gratis software beschikbaar voor Microsoft Word en OpenOffice om een document te converteren naar een DAISY-boek, opgenomen met een synthetische stem. Instructies zijn te vinden in sectie 4.2.2 voor Microsoft Word en in sectie 4.3.2 voor OpenOffice. Zorg er wel voor dat het brondocument toegankelijk is voordat u er een DAISY-versie van maakt.
Elektronische boeken zijn niet in de eerste plaats een alternatief formaat zoals grootletterdruk, braille en gesproken woord. We vermelden ze hier omdat ze het potentieel hebben om blinden en slechtzienden goedkoper en sneller toegang te geven tot meer boeken. Twee belangrijke problemen moeten opgelost worden:
E-boekformaten, leesapparaten en auteursrechtelijke bepalingen zijn een snelveranderend onderwerp. Omdat dit buiten het bestek van deze publicatie valt, verwijzen we naar de RNIB website (External link) voor de meest actuele informatie.
Analyseer de informatie die u produceert en stel prioriteiten. Bepaalde informatie zou tegelijk met de gedrukte versie beschikbaar moeten zijn in alternatieve formaten. Andere informatie kunt u beschikbaar maken in alternatieve formaten als een klant er om vraagt.
Als u informatie produceert in alternatieve formaten moeten die van dezelfde kwaliteit zijn en beschikbaar zijn tegen dezelfde prijs en op hetzelfde moment als het standaardformaat. Dit betekent dat wanneer u een publicatie plant, dat het dan essentieel is dat u de productie van de alternatieve formaten op hetzelfde moment plant als uw standaardversie.
Als u informatie in alternatieve formaten heeft geproduceerd, moet u uw klanten laten weten dat ze bestaan. Veel blinden en slechtzienden hebben helaas lage verwachtingen om informatie te krijgen op een manier die ze kunnen lezen, dus vragen ze er ook niet naar. Organisaties interpreteren dit vaak ten onrechte als een gebrek aan interesse.
De productie van alternatieve formaten heeft een bijkomende kost. Deze kost is waarschijnlijk echter erg klein in vergelijking met het totale budget dat uw bedrijf of organisatie spendeert aan standaard gedrukte informatie.
Overal in Europa zijn er organisaties die kennis hebben opgebouwd op het gebied van digitale toegankelijkheid. Ze kunnen u begeleiden met:
Neem contact op met het EBU-kantoor in Parijs en specificeer wat u zoekt in welk land en ze zullen u de contactgegevens bezorgen van organisaties in uw buurt die u kunnen helpen.
Deze publicatie is laatst bijgewerkt in augustus 2017. Sinds dan kan nieuwe software uitgebracht zijn of beschreven functies bestaan misschien niet meer.
Deze publicatie heeft niet als doel om een compleet handboek te zijn over het maken van toegankelijke documenten. We hebben er uitdrukkelijk voor gekozen om de tekst kort te houden en naar andere bronnen te verwijzen voor een gedetailleerde beschrijving. Wat we beschrijven, is niet de enige manier om uw informatie toegankelijk te maken. We hebben geprobeerd oplossingen aan te bieden die niet overdreven ingewikkeld zijn en waar mogelijk geen dure software vereisen.
Reacties, verbeteringen of aanvullingen op de inhoud van de publicatie kunt u sturen naar het EBU-kantoor.
Deze publicatie is geschreven door de Access to Information commissie van de European Blind Union. Eerder dan de tekst te kopiëren, moedigen we aan om ernaar te verwijzen. Momenteel is de publicatie beschikbaar in het Engels, Frans, Spaans, Duits, en Nederlands. We nodigen organisaties of individuen uit om ze in hun taal te vertalen. Dit werk wordt gecoördineerd door het EBU-kantoor, dus gelieve hen te informeren over uw plannen.
De opdracht voor deze publicatie wordt gegeven in het kader van het programma voor werkgelegenheid en maatschappelijke solidariteit (2007-2013) van de Europese Unie.
Dit programma wordt beheerd door het directoraat-generaal Werkgelegenheid, sociale zaken en gelijke kansen van de Europese Commissie. Het beoogt de uitvoering van de in de Sociale Agenda vastgestelde doelstellingen van de Europese Unie op sociaal en werkgelegenheidsgebied financieel te ondersteunen en aldus bij te dragen tot de verwezenlijking van de doelstellingen van EUROPA 2020 op deze gebieden.
Het programma heeft een looptijd van zeven jaar en richt zich op alle belanghebbenden die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van goede en doeltreffende wetgeving en beleidsmaatregelen inzake werkgelegenheid en sociale zaken in de EU-27, de EVA/EER-landen, de kandidaat-lidstaten en de potentiële kandidaat-lidstaten.
Progress moet de EU-bijdrage versterken aan de toezeggingen en de inspanningen van de lidstaten om meer en betere banen te creëren en voor een hechtere samenleving te zorgen. Progress verleent met name bijstand bij:
De EBU (European Blind Union) is een niet-gouvernementele, non profit Europese organisatie gesticht in 1984. Ze is een van de zes regionale organen van de World Blind Union. Ze beschermt en promoot de rechten en de belangen van blinden en slechtzienden in Europa.